Recensie ‘Waar een wil is, is een brein’

Door Lieve Cole

In het boek Waar een wil is, is een brein leidt Luc Crevits ons doorheen het labyrint van neuronen, synapsen, hersenstructuren en neurale netwerken naar de voor ons evidente ervaring van vrije wil. Luc Crevits is een enthousiaste neurowetenschapper, die wetenschappelijke kennis in de context van ons dagelijkse denken en doen plaatst. Samen met ons gaat hij op zoek naar wat wij als vrije willen ervaren en toont hij ons wat aan de neurale basis van deze ervaring kan liggen.

Dit boek leest heel vlot, ondanks het moeilijke neurowetenschappelijke kader. Hoewel vrije wil als mentale oorzaak voor ons denken en doen door de wetenschap ontmaskerd wordt als een illusie, beknot dit onze vrijheid niet om over dit concept na te denken. De wetenschappelijke benadering ‘reduceert’ onze vrije wil tot een begeleidend hersenproces, maar dit reduceert allerminst de waarde van vrije wil voor ons individuele leven en voor ons samenleven.

Dit is geen studieboek, het is geen boek voor iemand die een gestructureerd en chronologisch overzicht wil van de bestaande kennis en het lopend onderzoek over dit thema. Het is een wandeling met een bekwame gids, wiens nieuwsgierigheid en verwondering heel aanstekelijk werken (die toont hij door de vele uitroeptekens). Hij biedt ons geen rechtlijnige tocht met een begin en een einde, maar een zoektocht rond
het thema, die concepten, wetenschappelijke bevindingen en filosofische vragen samenbrengt. Het ene concept leidt naar het andere. Neurobiologische bevindingen worden teruggekoppeld naar onze dagelijkse ervaringen. Wetenschap en filosofie komen elkaar voortdurend tegen.

Waar een wil is, is een brein is een boek voor iemand die mee op verkenning wil, iemand die graag af en toe een klein zijpad inslaat, om nadien op zijn stappen terug te komen. Een boek voor iemand die bereid is een omweg te maken om het onderwerp eens van een andere kant te bekijken. Iemand die wil klimmen en dalen, want een complexe functie als vrije wil verschijnt pas vanaf een bepaald niveau, maar kan slechts begrepen worden door ook de onderliggende niveaus te verkennen. Soms heb je het gevoel dat je wat verloren loopt, dat je niet echt verder komt. Een door iedereen aanvaarde definitie van vrije wil bestaat niet, het is geen unitair concept. We krijgen een aantal naast elkaar bestaande, overlappende en in elkaar verweven begrippen, die in verband kunnen worden gebracht met gekende hersenstructuren en -netwerken.In het zesde hoofdstuk wordt een overkoepelend hersenmodel voorgesteld, van waaruit op de reeds afgelegde weg kan worden teruggekeken. Verder bieden ook neuropsychiatrische stoornissen inzichten in het vrij wil-vraagstuk. De neurobiologische bevindingen hebben uiteraard heel wat morele consequenties. Deze worden meegenomen doorheen het hele verhaal, maar komen ook in een apart hoofdstuk aan bod. Een grote meerwaarde van dit boek is, dat het, zonder aan de complexiteit van het onderwerp voorbij te gaan, aan niet-specialisten een kader biedt (en goesting geeft!) om zich verder in deze boeiende materie te oriënteren.

En voor wie schrik heeft zichzelf te verliezen: mijn ervaring van vrije wil is intact gebleven. Ze is wel wat verschoven in de tijd. Onze bewuste reflecties moduleren ons brein en dus ons denken en doen op lange termijn, de auteur noemt het ‘een vertraagde aanpassing’. Minder piekeren dus over wat gebeurd is (dat ontsnapte aan de controle van mijn vrije wil) en meer verantwoordelijkheid naar de toekomst toe: het lijkt me een mooie levensles!

De zoektocht is uiteraard nog niet ten einde, dit is een discipline in volle ontwikkeling. Ook voor de auteur blijft het een uitdaging om “de harde neurobiologische kenmerken van ons brein te vertalen naar ongrijpbare metafysische eigenschappen”. Voor mij slaagt hij alvast in het doel dat hij zelf stelt in de inleiding van dit boek: “Vrije wil ontdoen van zijn transcendente sluier en toegankelijker maken voor ons menselijk begrip”.

Titel: Waar een wil is, is een brein
Auteur: Luc Crevits
Boekinfo: Academia Press
ISBN 9789038221502
Verschijningsdatum: 2013
Recensent: Lieve Cole