Antoon Vandevelde over wat mensen gelukkig maakt

verslag door Tess Bertels, vrijwilliger De Maakbare Mens

Is de mens bestemd voor geluk? Een snelle handstemming in het Liberaal Archief toonde dat de mening in de zaal verdeeld was. Volgens veel filosofen is het antwoord nee, aldus Antoon Vandevelde. Aan de hand van tien puntjes tracht hij meer licht te werpen op de zaken die volgens hem menselijk geluk kunnen vormen. Voer voor een pittige lezing!

Psychologisch mechanisme

Dat mensen zwaarder tillen aan verliezen dan aan winnen, wordt in de psychologie omschreven als verliesaversie. Denkt u hier maar eens over na: als uw loon zou dalen met 10%, dan bent u emotioneler dan wanneer uw loon met eenzelfde procent zou stijgen. U bent dus langer én dieper ongelukkiger bij verlies t.o.v. de mate van geluksgevoelens die u bij winst zou ervaren. Gewenning, het feit dat we onze verwachtingen aanpassen aan de mogelijkheden, werkt dit mechanisme (gelukkig) tegen. Klinkt herkenbaar?

Melancholie

Filosoof en classicus Pascal Quignard beschouwt geluk als iets dat verloren is. Ooit waren we gelukkig (met name in de baarmoeder), maar we zijn dit geluk verloren bij de geboortetrauma. Geluk is dus iets dat we gekend hebben en eventueel verwachten, maar niet in het heden beleven. Pfff…

Tegenover de eerder zwartgallige kijk op geluk van Pascal Quignard plaatst Antoon Vandevelde de Amerikaanse filosofe Susan Neiman. Deze auteur van het boek ‘Why Grow Up?’ heeft de contradictorische boodschap dat we als volwassene serieus moeten worden, zonder daarbij de connectie met onze jeugd te verliezen. Geluk blijft immers verbonden met onze jeugd en we mogen onze dromen als kind niet opgeven.

Besef van sterfelijkheid

Mensen leven met het besef van sterfelijkheid en reflecteren over de dood. Als de dood nabij is, zijn er twee mogelijke perspectieven van waaruit we het leven kunnen aanschouwen. Ofwel vervallen we in een verlammend perspectief waarbij de zaken stilvallen, ofwel bekijken we het naderende einde vanuit een motiverend perspectief en gaan we de zaken versnellen. Volgens Duits filosoof Martin Heidegger motiveert de horizon van sterfelijkheid ons om iets van ons leven te maken.

Geluk en reflectie

Volgens Hongaars/Amerikaans psycholoog Mihaly Csikszentmihalyi is geluk verbonden met flowervaringen. Zo’n ervaring slorpt je zodanig op dat je tijd en ruimte vergeet. Je kunt geluk dus voorbereiden, cultiveren, en verdedigen. Een kritische noot hierbij is de opmerking dat constant in flow zijn ervoor kan zorgen dat men het contact verliest met de werkelijkheid.

Hedonistisch geluk

Staat geluk gelijk aan het geheel van aangename ervaringen? Aangename ervaringen zijn belangrijk, maar zijn echter maar één aspect van geluk. We kunnen het toch niet maken om rijke ongelukkigen te helpen, maar arme gelukkigen niet?

Daarbij kunnen we de Socratische vraag stellen: is wie pretendeert gelukkig te zijn, ook écht gelukkig?

Aristoteles en geluk

Geluk is geen gevoel, maar een activiteit. Aristoteles benadert geluk aldus op een meer objectieve manier dan de hedonisten. Mensen worden geboren met bepaalde capaciteiten. Een gelukkig leven leiden, betekent deze capaciteiten ten volle ontplooien. Het beste uit jezelf halen is de roeping van de mens.

Een meer gedemocratiseerde versie van Aristoteles’ kijk op geluk vindt Antoon Vandevelde terug in de ‘capability approach’ van Amerikaans filosofe Martha Nussbaum. Haar visie bevat een zekere dualiteit; de mens mag zich niet in goot laten zakken en de overheid moet investeren in capaciteiten voor mensen. Er is dus sprake van een individuele én sociale plicht.

Aristoteles versus de Stoa

Volgens de Stoïcijnen moet je geluk niet laten afhangen waar je geen vat op hebt (fatalisme), maar moet je willen wat je zelf kunt realiseren! Antoon Vandevelde illustreert dit standpunt a.d.h.v. een ziek kind. Als het je niet lukt om het te genezen, mag je er niet ongelukkig over zijn. Dit staat in tegenstelling met wat Aristoteles meent, volgens hem ben je gewoon ongelukkig als je kind niet geneest.

Zinvol leven

We zijn allemaal geboren in een bepaalde context, en daar moeten we zelf een antwoord op verzinnen. Ons leven is dus een antwoord op een reeks van zaken waar we zelf geen vat op hebben. Gelukkig leven betekent het leren leven met verlieservaringen.

Vriendschap en liefde

Een korte, maar krachtige boodschap: vriendschap en liefde zijn belangrijker dan gezondheid! Respect geldt voor iedereen, maar om gelukkig te zijn moeten enkele mensen je werkelijk waarderen.

Ook contact met de natuur is een voorwaarde om te kunnen leven. Kan een mens immers leven in een compleet artificieel universum? Hier duikelt Antoon Vandevelde een conversatie op tussen hem en een Japanse studente i.v.m. de hoge zelfmoordcijfers onder Japanse tieners. Is Japan dan een compleet gefabriceerde wereld en kan dit aan de oorzaak liggen van deze triestige cijfers?Leven in vele dimensies

Ten slotte geeft Antoon Vandevelde een mogelijk overzicht van de verschillende dimensies waar je als mens in kan leven. Samengevat zijn deze dimensies sociaal engagement, studie, werk, gezin, sport, publieke discussies, feesten, religie en schoonheid. Alles inzetten op één enkele dimensie maakt je kwetsbaar, terwijl leven in verschillende dimensies je veerkracht geeft.

Enkele belangrijke vragen i.v.m. een gelukkig en geslaagd leven

Om af te ronden bespreekt Antoon Vandevelde nog enkele belangrijke vragen i.v.m. een gelukkig en geslaagd leven.

Ben ik gelukkig?

Het antwoord op deze vraag is afhankelijk van invulling. Je kan zeggen “Ik ben niet diep depressief.” of “Ik ben niet echt gelukkig, maar er zijn geen principiële obstakels tot mijn geluk.”. Iets om over na te denken.

Wanneer is het leven geslaagd?

Het antwoord is afhankelijk van eigen goed gevoel, maar ook van waardering door anderen.

Volgens Aristoteles kan geluk kan niet eindeloos worden verhoogd. Eens men een bepaald niveau heeft bereikt, kan dit niet verder stijgen.

Het toegankelijk en helder betoog van Antoon Vandevelde reikt enkele handvaten aan om zelf verder na te denken over geluk en onze menselijke aard. Misschien komen we zo ook wel dichter bij ons eigen geluk, zo meent Aristoteles: “Het echte geluk is het onbeperkte gebruik van het verstand.”.

Prof. Antoon Vandevelde gaf deze lezing tijdens de studienamiddag over het goede leven op 4 februari 2017 in het Liberaal Archief in Gent, een organisatie van De Maakbare Mens in samenwerking met HVV, HVV Gent, Vermeylenfonds, Willemsfonds en Masereelfonds.