Artikel Peiler | De wet op orgaantransplantatie en -donatie

Orgaandonatie na euthanasie

door Liesbet Lauwereys en Wim Distelmans

Sinds 1986 heeft België een wet die orgaantransplantatie en -donatie regelt. Ze is gebaseerd op het ‘opting out’ systeem.

Wie geen verzet aantekende tegen orgaandonatie of zijn verzet op een andere manier kenbaar maakte, is sowieso potentiële donor. Via het gemeentehuis kun je verzet aantekenen tegen orgaandonatie, maar omgekeerd is ook een expliciete registratie als orgaandonor mogelijk.

Registraties worden bijgehouden in het Nationaal Register. Bij afwezigheid van registratie peilt men bij de nabestaanden naar de wens van de overledene. Mee door deze wetgeving is België bij de koplopers wat betreft het aantal orgaandonoren per miljoen inwoners. Maar hoewel de transplantatiegeneeskunde een medisch succesverhaal is, blijven er door het tekort aan donoren lange wachtlijsten. Het wachten kan jaren duren en niet voor elke patiënt komt tijdig een donororgaan ter beschikking. Het toewijzen van donororganen gebeurt zo efficiënt en eerlijk mogelijk. Deze taak wordt toevertrouwd aan Eurotransplant, een overkoepelende organisatie voor alle transplantatiecentra van België, Duitsland, Luxemburg, Nederland, Oostenrijk, Slovenië, Kroatië en Hongarije. Eurotransplant houdt wachtlijsten bij per orgaan en zorgt ervoor dat de organen bij de meest geschikte persoon terecht komen.

De euthanasiewet

Sinds 2002 heeft België een wet die euthanasie regelt. Een aantal patiënten met een euthanasieverzoek komt eveneens in aanmerking voor orgaandonatie.

In 2005 werd de combinatie van euthanasie en orgaandonatie voor het eerst toegepast. Diane stelde de vraag aan haar huisarts en LEIFarts Patrick Wyffels. Ze vond het afstaan van haar organen een manier om nog zin te geven aan haar leven en dood. Na zorgvuldige afweging door haar huisarts, het medisch team en het ethisch comité van het UZA werd op haar verzoek ingegaan. Dat was niet alleen een Belgische, maar ook een ‘wereldprimeur’. Organen van euthanasiedonoren zijn bovendien vaak van goede kwaliteit.

Bij de combinatie van euthanasie met orgaandonatie komen twee procedures samen die elk bij wet zijn geregeld en waarbij de autonomie van de patiënt centraal staat. Er moet over gewaakt worden dat de combinatie van euthanasie en orgaandonatie correct verloopt. In de praktijk moet men met het volgende rekening houden:

• De combinatie van euthanasie en orgaandonatie betekent dat de euthanasie in het ziekenhuis moet gebeuren en niet thuis.
• Vooraf moet de patiënt een aantal eenvoudige onderzoeken ondergaan om de geschiktheid van zijn organen te beoordelen.
• Er moet een strikte scheiding bestaan tussen de euthanasieprocedure en de orgaandonatie. Het team dat betrokken is bij de euthanasie, mag niet betrokken zijn bij de orgaandonatie en -transplantatie. Het team dat de organen zal uitnemen, is dus niet aanwezig bij de euthanasie, maar staat wel stand-by in de operatiezaal in de buurt.
• Artsen en verpleegkundigen die betrokken zijn bij de procedure doen dit op vrijwillige basis. Geen enkel personeelslid kan verplicht worden hieraan mee te werken.

Wie komt in aanmerking?

Orgaandonatie na euthanasie is mogelijk, maar niet bij elke euthanasiepatiënt. Of orgaandonatie werkelijk kan, hangt af van de specifieke aandoening waaraan de patiënt lijdt, zijn leeftijd, of de patiënt terminaal is of niet, of er sprake is van coma enzovoort.

Tot eind 2017 werden er in België 35 donaties na euthanasie uitgevoerd.

De vraag om euthanasie was bij deze patiënten meestal gebaseerd op ondraaglijk lijden door een ernstige, ongeneeslijke neuromusculaire of psychiatrische aandoening. De organen die worden uitgenomen en getransplanteerd zijn meestal nieren, lever, pancreaseilandjes en soms ook de longen. Het hart van deze donoren kan niet worden gebruikt omdat de euthanasieprocedure een hartstilstand veroorzaakt.

Veruit de meeste patiënten bij wie euthanasie wordt uitgevoerd, lijden aan kanker en komen niet in aanmerking als orgaandonor. In 2017 werden in België 2309 euthanasiegevallen geregistreerd. Daarvan leden 1934 patiënten aan een terminale en 375 aan een niet-terminale aandoening.

Van de niet-terminale patiënten kwamen er 149 in aanmerking voor orgaandonatie alsook de 33 patiënten die in onomkeerbare coma verkeerden. Samen zijn dat dus 182 potentiële orgaandonoren na euthanasie waarvan er in de praktijk slechts vijf effectief orgaandonor zijn geweest. Dat lijkt weinig als we bedenken hoe groot het tekort aan orgaandonoren is en dat elke euthanasiedonor tot drie organen (lever, nieren, longen) kan afstaan.

Waar kan men terecht?

Hoewel de mogelijkheid tot orgaandonatie na euthanasie wettelijk kan, zijn weinig mensen ervan op de hoogte. De Maakbare Mens heeft samen met LEIF en de Belgische Transplantatie Vereniging een brochure over dit onderwerp samengesteld. Die kan bij één van deze verenigingen worden aangevraagd. De voorafgaande wilsverklaring inzake orgaandonatie is samen met de andere wilsverklaringen ook beschikbaar via de brochure LEIFplan, die gratis bij de apotheker kan worden verkregen/besteld of kan worden gedownload via www.leif.be of www.wilsverklaringen.be.

Dit artikel is verschenen in Peiler, jaargang 2, nr. 7, editie jul-aug-sept 2018.