Recensie ‘De gestoorde geest’

Wat ongewone hersenen ons vertellen over onszelf

Door Luc Crevits

De gestoorde geest is een vrij toegankelijk boek over eerder moeilijke onderwerpen, geschreven door een grootmeester in de neurobiologie. Vrij toegankelijk, want enige voorkennis lijkt wel wenselijk of zal het boek in elk geval (nog) vlotter leesbaar maken.

De auteur vertrekt veelal van een ziektebeeld, een ‘gestoorde geest’. Daar leidt hij uit af hoe de ‘ongestoorde geest’, de normale hersenen werken. Een oude, maar beproefde methode. Kandel zet telkens de stap van de neurobiologie van de aandoening naar de verklaring van gedrag. Zijn carrièreswitch van psychoanalist naar neurofysioloog maakt hem uitstekend geplaatst om deze brug te slaan. Op zijn respectabele leeftijd heeft hij bovendien de omwenteling die de neurowetenschappen in de laatste decennia hebben gekend, actief beleefd en kan vlotjes de historiek vertellen. Dit verleent het boek een apart belevingsaspect.

Niettegenstaande Kandel de mentale (on)gezondheid vanuit de hersenen benadert, is zijn kijk niet strikt eenzijdig. Hij onderschrijft de wisselwerking met het lichaam en met de omgeving in de brede zin van het woord, dus met inbegrip van socioculturele invloeden.

Kandel getuigt van een helder inzicht in de actuele kennis van een aantal ‘grote’ ziektebeelden:  autisme, depressie, schizofrenie, dementie, ziekte van Parkinson en Huntington, angst, en verslavingsproblematiek. Af en toe stelt de auteur de overgang van neurobiologie naar de menselijke kliniek al te vloeiend voor. Wie in de praktijk staat weet dat het voorspellen van de therapeutische respons aan de hand van de wetenschap, meer een vurige wens dan werkelijkheid is.
Er is ook een hoofdstuk dat handelt over hersenstoornissen en kunst, en een over genderidentiteit. Kandel eindigt met wat hij ‘het laatste grote raadsel van de hersenen’ noemt, het bewustzijn.

Doorheen het boek loopt als rode draad een verwoede poging om lichaam en geest, neurologie en psychiatrie (weer) bijeen te brengen. Zielsjammer dat hij die kans laat liggen bij de bespreking van de ziekte van Parkinson en Huntington. Zijn streven naar een overkoepelende kijk is zonder meer lovenswaardig. Of dit zou helpen om het middeleeuwse stigma dat nog steeds op de psychiatrie rust, te ontmijnen valt echter te betwijfelen. De geschiedenis leert dat dit in Europa, waar wij tot een generatie terug de (geünificeerde) neuropsychiatrie kenden, helaas niet gewerkt heeft. Misschien waren de ‘geesten’ er toen nog niet rijp voor.

Naast lof, laat zich ook hier wel enige kritiek formuleren. Zo vind ik het onbegrijpelijk dat Kandel de nieuwvorming (neogenese) van zenuwcellen bij volwassenen ontkent en überhaupt niet bespreekt. Dit illustreert hoe kritisch een lezer moet blijven, zelfs als hij zich op de autoriteit van een Nobelprijswinnaar beroept. Verder komen enkele minder storende neurologische onnauwkeurigheden voor, en zijn een aantal referenties onvolledig en dus lastig te achterhalen.

Samenvattend: dit boek zal niet ontbreken op de plank van al wie wetenschappelijk door de ‘geest’ geboeid is, zeker van wie geen toegang heeft tot de gespecialiseerde vakliteratuur. En daarvoor is het ook bedoeld!

Titel: De gestoorde geest. Wat ongewone hersenen ons vertellen over onszelf
Auteur: Kandel E.
Boekinfo: www.atlascontact.nl
Verschijningsdatum: september 2018
ISBN 9789045035666
Recensent: Luc Crevits
Beoordeling: