Recensie ‘Hersenbeest’

Filosoferen over het brein en de menselijke geest

Door Christel Foncke

Wil jij graag weten wie je bent en waarom je doet wat je doet? Ik ook, en velen met ons. Ook Marjan Slob raakte als kind al gefascineerd door de essentie van het mens-zijn en stapte tijdens haar studie over van de psychologie naar de filosofie op zoek naar betere antwoorden.

Vroeger klonk vooral de stem van filosofen en gedragswetenschappers als we over onszelf nadachten. De opkomst van de fMRI gaf echter een boost aan de hersenwetenschap en vertelt nu het meest dominante verhaal over wie we zijn. Dit maakt Marjan Slob, filosofe en columniste, bezorgd en daarom kroop ze in haar pen voor haar Hersenbeest. Filosoferen over het brein en de menselijke geest.

De antwoorden die de hersenwetenschap biedt, lijken eenvoudiger, objectiever en wetenschappelijker. Maar zullen we straks onszelf écht kennen en begrijpen als alle hersengebieden in kaart zijn gebracht? Marjan Slob vindt alvast van niet.
We kunnen onszelf niet herleiden tot de bekabeling in onze hersenen. Het is niet omdat ons hart klopt, dat we kunnen stellen dat onze hersenen denken. De geest en de hersenen zijn niet identiek aan elkaar. Zonder ons lichaam stellen onze hersenen niets voor. Volgens Marjan Slob maken hersenwetenschappers een denkfout door kenmerken die bij een compleet organisme horen, toe te wijzen aan een deel ervan.

Het essay is dan ook een kritiek op deze hersenwetenschappers, die overigens niet bij naam worden genoemd. Voor haar verengen zij onze blik op ons mens-zijn en erodeert ons taalgebruik als we het over onszelf hebben. Onze binnenwereld zal steeds subjectief blijven en elk brein is een kosmos op zich. Noch natuur-, noch geesteswetenschap kunnen hierin objectief zijn, dus er is hoogstens een gradueel verschil. Ze betreurt dan ook dat geesteswetenschap dikwijls als onwetenschappelijk wordt beschouwd. Om het met haar woorden te zeggen: “Absolute objectiviteit is een fantasie en subjectieve visies kunnen wetenschappelijk zijn.”

Hersenwetenschappers hebben de technologie om hun onderzoek te ondersteunen en de geesteswetenschappers bieden een meer subtiele, goed doordachte taal over wat er zich in mensen afspeelt. We hebben echt die aanvullende blik nodig van filosofen, maar ook van kunstenaars en dichters. Hersenwetenschappers zijn goed in profielen opstellen, geesteswetenschappers maken portretten met unieke eigenschappen en eigenaardigheden.  De auteur zou graag meer samenwerking zien tussen de hersen- en geesteswetenschappen want ze hebben elk hun verdienste en ze kunnen elkaar aanvullen. ‘Kijk en luister naar elkaar’, pleit Marjan en dit zal in beide gebieden tot een verrijking leiden in de zoektocht naar een menstheorie.

Ze onderbouwt haar kritiek in 19 meeslepend geschreven hoofdstukken, doorspekt met sterke metaforen om haar denkbeelden kracht bij te zetten. Ze besteedt veel aandacht aan het concept vrijheid en ook de vrije wil komt aan bod die volgens haar perfect kan bestaan, ondanks het feit dat we veel onbewust handelen. Ze heeft mij alleszins volledig in de ban en ik lees met veel plezier haar boek op korte tijd uit.

Titel: Hersenbeest. Filosoferen over het brein en de menselijke geest
Auteur: Marjan Slob
Boekinfo: Lemniscaat
ISBN 9789047708018
Verschijningsdatum: maart 2016
Recensent: Christel Foncke
Beoordeling: