Julian Savulescu in gesprek met Katrien Devolder

Julian Savulescu (University of Oxford) leverde bijdragen aan zowat ieder belangrijk bio-ethisch debat, van voortplantingsgeneeskunde over anti-bioticaresistentie tot levenseindekwesties. Het meest bekend zijn waarschijnlijk zijn standpunten over genetische selectie en mensverbetering. Daarover ging hij in gesprek met Katrien Devolder.

Savulescu stelt dat we zouden moeten kiezen voor het kind dat de beste kans op het beste leven heeft.

Julian: “Als jij met zika besmet bent en je kunt kiezen tussen nu een gehandicapt kind krijgen of 3 maanden wachten en kind zonder handicap krijgen, dan wacht je best 3 maanden.”

Dat principe geldt als je een gezonder kind krijgt omdat je een virus omzeilt (zika, rubella,…). Als je een ernstige handicap kan voorkomen, moet je dat doen. Ook andere minder zwaarwegende aandoeningen zou je daar waar mogelijk moeten voorkomen.

Ik heb astma, je kunt daarmee leven. Maar stel dat men mij had gezegd: er bestaat een pil en als je die 3 maanden neemt voordat je probeert zwanger te raken, kan je astma voorkomen. Ik zou 3 maanden wachten.

Waarom slimme kinderen een goed idee zijn en geluk niet alles is

Stel dat je kunt kiezen voor een intelligenter kind, dan zou je dat eigenlijk moeten doen.

Iemand die intelligenter is, zal vlotter omgaan met de uitdagingen die het leven stelt en beter autonoom keuzes kunnen maken. Mocht het gemiddeld IQ van de bevolking met 3% toenemen, dan zou de armoede met 25% dalen. Zowel voor het individu als voor de samenleving een plus.

Het idee van cognitieve verbetering is zo gek niet. We sturen onze kinderen naar scholen om hen slimmer te maken en dat vinden we belangrijk. Meer zelfs, het is verplicht. School is een vorm van mensverbetering en een goede zaak. Het is natuurlijk geen biomedische mensverbetering.

Wie zegt dat je het kind moet kiezen met de beste kans op het beste leven, moet weten wat het beste leven is. Laat dat nu net een punt zijn waarover filosofen het al 2000 jaar met elkaar oneens zijn. Is het goede leven geluk ervaren en moeten we selecteren voor mensen met Downsyndroom omdat zij erg gelukkig lijken?

Waarop zullen we selecteren? Volgens Julian Savulescu is het goede leven een combinatie van gezondheid, autonomie, en geluk.

Is het aan ouders om te beslissen welke eigenschappen in hun leven een meerwaarde zouden kunnen zijn? Heel vaak niet. Als je op de natuurlijke manier zwanger raakt, heb je niet veel te kiezen. Je breekt geen zwangerschap af omwille van IQ-punten. De vraag stelt zich enkel als je bij een ivf-procedure een embryo kan kiezen om in te planten. Dan zou je moeten kiezen voor het kind met de beste kans op het beste leven.

Als je een doof kind kiest

Soms willen dove ouders een doof kind omdat het beter tot hun eigen cultuur zal behoren. Daar heeft Julian Savulescu bedenkingen bij.

Natuurlijk is er een dovencultuur en ik zal nooit beweren dat het leven van doven minder waardevol ingevuld wordt. Ik weet ook dat het eigenlijk een sociaal probleem is dat niet zou bestaan als de omgeving zich zou aanpassen. Maar ik denk dat doven, zelfs al zouden we de hele samenleving kunnen reorganiseren, met nadelen te maken zouden hebben.

Horend zijn sluit mensen niet uit van de dovencultuur. Het is zoiets als perfect tweetalig zijn. Je kan in beide culturen functioneren. Uiteindelijk is het de vrijheid van de ouders om erover te beslissen.

Julian: “Ervoor kiezen een embryo terug te plaatsen waarvan je weet dat tot een doof kind zal uitgroeien is een ding. Nadrukkelijk ingrijpen en een gehoorzenuw beschadigen, gaat nog een stap verder en is voor Savulescu niet te verdedigen.”

De eerste genetisch gemanipuleerde mens: kon beter

De Chinese experimenten met genetisch gemanipuleerde embryo’s waren onverantwoord omdat ze onveilig waren. Het doel was een ziekte te vermijden die je ook op andere manieren zou kunnen vermijden (hiv) én er werd gebruik gemaakt van gezonde embryo’s.

Er is weinig tegen genetisch modificeren als het ernstige aandoeningen voorkomt. Iedereen hoopt ook dat medicatie dat doet. DNA aanpassen verschilt van geneesmiddelen ontwikkelen omdat het extreem complex en nog niet altijd veilig is. Dat zijn geen redenen om het af te schieten. Er is alleen (veel) extra onderzoek en veiligheidscontrole nodig.

Wie is bang van eugenetica?

Bij eugenetica denken we bijna automatisch aan de kwalijke praktijken aan het begin van de 20^e eeuw en in het naziregime.

Maar strikt genomen is alle klinische genetica een vorm van eugenetica. Je probeert aandoeningen op te sporen en ervoor te zorgen dat kinderen niet ziek hoeven te worden. Het is geneeskunde. Het grote verschil tussen de huidige eugenetica en de vroegere is dat ze geen dwang inhoudt, en het welzijn van het kind centraal stelt.

Julian: “Wat nazi’s deden, was mensen verplichten zich te laten steriliseren of de zwangerschap af te breken op grond van een ideaalbeeld van de samenleving. Dat is nu niet aan de orde: of je genetische test ondergaat of niet is een vrije keuze en dat hoort het ook te zijn.”

Een (on)gelijke wereld

Julian Savulescu is niet overtuigd dat de genetica en klasse van geprivilegieerde, intelligentere aantrekkelijkere mensen zal creëren die het geluk hebben om de behandeling te kunnen betalen.

In zekere zin werkt de genetica ongelijkheid tussen mensen net weg. Iedereen heeft in de loterij van het leven eigenschappen meegekregen en die zijn ongelijk verdeeld. Sommigen hebben het geluk in goede gezondheid heel oud te worden, zij hebben goeie genen. Maar niet iedereen! Misschien is genetica wel de manier om ongelijkheid van kansen te verkleinen in plaats van te vergroten.

De veronderstelling is dan wel dat die ingrepen die werkelijk belangrijk zijn, door de sociale zekerheid gecoverd worden, zodat het er niet op aan komt of je het kan betalen of niet. Als iets werkelijk belangrijk is en het werkt ook, dan zou voor iedereen financieel toegankelijk moeten zijn.

Misschien is genetica wel de manier om ongelijkheid van kansen te verkleinen in plaats van te vergroten.