Mee met het idee. De Belgische transgenderwet

In deze maandelijkse column ‘Mee met het idee’ gaan verschillende deskundigen dieper in op een zelfgekozen onderwerp dat past binnen de thema’s van De Maakbare Mens. De auteur krijgt de ruimte om een gedachte of probleem uit te werken en daagt ook jou uit: ben jij mee met het idee?

Deze column is verschenen in de nieuwsbrief van 21 februari 2018.

door Jacinta De Roeck, expert medisch-ethische thema’ s studiedienst OpenVLD en voorzitter van LEIF-Antwerpen.

Een wet in twee bedrijven en een happy end nog niet direct in zicht.

Een transwet in twee bedrijven: 2007 en 2018.

In 2007 stemde ons parlement de wet op de transseksualiteit. Niet als eerste land ter wereld, ook niet als laatste. Niet de progressiefste wet, niet de conservatiefste. Het goede eraan: er was eindelijk een wet. De verdienste van een paarse regering en een partij die toevallig dit item op de onderhandelingstafel gooide. Het slechte eraan: de wet bleek nog voordat de inkt droog was niet conform met de mensenrechten. Ze was een regelrechte inbreuk op de integriteit van de transgender. Zo kwam er in 2007 enerzijds een einde aan de lange, slopende administratieve en gerechtelijke weg om juridisch van ‘geslacht’ te wijzigen. De beslissing was niet langer afhankelijk van de willekeur van de rechter. Anderzijds werden er eisen gesteld. Eén van die eisen was de verplichte, onomkeerbare medische ingreep alvorens juridisch van M naar V te kunnen gaan of omgekeerd. Je juridische ‘geslacht’ moest in overeenstemming zijn met je lichamelijke. Dit kwam erop neer dat een ‘verplichte’ sterilisatie elke kans op voortplanting – een mensenrecht – onmogelijk maakte. Bovendien was (en is) een medische ingreep zo duur – ondanks een tussenkomst van het RIZIV – dat niet elke transgender die financiële draagkracht had.

Intussen zijn we 2018 en ruim tien jaar later. Geesten, ook politieke geesten, hebben al eens tijd nodig. Veel tijd, om te vatten dat wat er tussen de oren zit (onze genderbeleving) niet altijd overeenkomt met wat er tussen de benen zit (ons biologische geslacht). Nu zijn die geesten gedeeltelijk gerijpt. Er is een nieuwe wet en een aangepaste ‘terminologie’.

De wet die inging op 1 januari 2018 maakt het mogelijk om de M/V op je identiteitskaart op eenvoudige vraag aan te passen. Een simpele aanvraag bij de dienst van de burgerlijke stand van je gemeente. Een verklaring dat je er goed over nagedacht hebt volstaat. Er is geen psychologisch onderzoek of medische ingreep meer vereist voor deze juridische formaliteit. Zo maakt de nieuwe wet een einde aan de discriminerende en mensenrechten schendende verplichte sterilisatie! Gelukkig maar. Of je in transitie gaat beslis je zelf.

De twee gemiste kansen.

Maar, we zijn er nog niet. De nieuwe transwet blijft koppig vasthouden aan het binaire systeem. Zo moet iedereen kiezen tussen M of V. Een andere optie is er niet. Intussen weten we allemaal dat er tussen man en vrouw een waaier ligt van genderbeleving. Vele tinten ‘regenboog’!

Intussen weten we allemaal dat er tussen man en vrouw een waaier ligt van genderbeleving. Vele tinten ‘regenboog’!

Of zoals Samuel De Schepper het zo duidelijk zegt: “Tussen de meest vrouwelijke vrouw en de machoman bestaan er vele vormen van genderbeleving. Er zijn personen die zich niet thuis voelen in het hokje ‘M’ of ‘V’. Ook ‘X’, dat stigmatiseert, is voor hen geen oplossing. Ze voelen zich nu eens man, dan weer vrouw of ergens er tussenin of nergens.’. Niet dus, in België moeten we M of V zijn, biologisch geslacht primeert op genderbeleving. Of, wat er in je broek zit blijft belangrijker dan wat er in je hoofd leeft.

Ook blijft de minister zich onverzettelijk vastklampen aan een afstammingsrecht (daterend uit de tijd van Napoleon ‘Code Napoléon’ 1807) dat nog volledig uitgaat van een biologisch en natuurlijk gegeven: alleen een man en een vrouw zijn in staat kinderen te verwekken. De huidige medisch-begeleide voorplantingstechnieken en de nieuwe samenlevingsvormen staan hier haaks op.

De nieuwe transwet opent eindelijk de deur voor transgenders met een kinderwens. Men hoeft geen sterilisatie meer te ondergaan om het juridische geslacht te laten aanpassen. Transmannen – ooit juridisch vrouw, nu man – kunnen hun baarmoeder behouden en dus bevallen. Een nieuwe migraineaanval voor het afstammingsrecht want het waren toch enkel vrouwen die van kinderen bevielen en dus moeder werden? Of wat met transvrouwen die zaadcellen lieten invriezen en hiermee een eicel van hun niet gesteriliseerde transman bevruchten. Dan heb je een man die bevalt van het zaad van een vrouw. Napoleon ligt er niet meer wakker van, maar een bijzonder groot deel van onze samenleving wel. We zijn intussen zo ver dat we iedereen zijn geluk willen gunnen, maar hen een etiket van juridisch buitenbeentje sparen, vinden we niet nodig.

Of de ouders nu transgenders, een hetero koppel of een holebikoppel (bestaande uit 2 vrouwen of 2 mannen) zijn, het zou voor een afstamminsrecht en een Burgerlijk Wetboek principieel niets mogen uitmaken. Je geslacht wordt een privézaak, waaraan de wetgever geen gevolgen mag koppelen.

Hoog tijd dus voor een volgend hoofdstuk in onze wetgeving: een genderneutraal – of beter nog ‘genderindifferent’ – afstammingrecht en Burgerlijk Wetboek. Het slotstuk van transwet.

M/V/X

Alle schuld op de schouders van de minister en de wetgever laden zou te kort door de bocht zijn. Ieder van ons draagt hier verantwoordelijkheid. Het taboe om erover te getuigen, ervoor te durven uitkomen en de hoge zelfdodingscijfers* spreken voor zich. Zo lang er mensen hun job verliezen omwille van, nagekeken en bespuwd worden omwille van, familie en vrienden verliezen omwille van,… is er nog een zeer lange weg te gaan. Ik kan maar hopen dat een één reeks zoals M/V/X iets teweeg brengt in onze hoofden. In de hoofden van de beleidsmakers, in mijn hoofd en in jullie hoofd.

*Acht op de tien transgenders overwegen vroeg of laat zelfdoding, vier op de tien probeert het ook. (blijkt uit onderzoek van de UGent.)