Mee met het idee. Bestaan er enkel geprivilegieerde eicellen?

In deze maandelijkse column ‘Mee met het idee’ gaan verschillende deskundigen dieper in op een zelfgekozen onderwerp dat past binnen de thema’s van De Maakbare Mens. De auteur krijgt de ruimte om een gedachte of probleem uit te werken en daagt ook jou uit: ben jij mee met het idee?

Deze column is verschenen in de nieuwsbrief van 20 juni 2019.

door Michiel De Proost, ethicus VUB.

Inleiding

Drie jaar geleden werd een opmerkelijke opiniebijdrage gepubliceerd in de New York Times met als titel ‘Is egg freezing only for white women?’. De journaliste Reniqua Allen reflecteerde in deze bijdrage of ze al dan niet haar eicellen zou invriezen. Allen beschrijft zichzelf als een professionele vrouw in de dertig, ongehuwd en Afro-Amerikaans. In haar reflectie over de optie van eicelinvriezing als een mogelijke weg tot moederschap raakte ze een aantal punten aan die niet direct aan bod kwamen in bio-ethische debatten rond dit thema.

Zij maakt ons attent op het feit dat zwarte vrouwen vaak niet eens geïnformeerd worden over deze optie. Als het toch bekend is, worden ze vaak geconfronteerd met een zekere vorm van stigmatisering op basis van hun etniciteit.

Zeer recent verscheen er ook in BCN News een getuigenis van Rick Zentler, een 31-jarige transpersoon die zijn eicellen liet invriezen alvorens over te gaan tot hormonale therapie. Opnieuw werd benadrukt dat bepaalde groepen vaak onvoldoende informatie krijgen over deze toepassing.

Hun bijdragen wil ik graag gebruiken als een aanknopingspunt om te beargumenteren dat de ervaring van geprivilegieerde witte heteroseksuele vrouwen vaak als onbesproken norm wordt gehanteerd in dit soort vraagstukken met als gevolg dat bepaalde barrières en de diversiteit onder vrouwen over het hoofd worden gezien.

Doet enkel geld de vriezer opengaan?

Naar aanleiding van het nieuws dat ‘hippe’ bedrijven zoals Facebook en Apple eicelinvriezing zouden aanbieden om genderongelijkheid te bestrijden op de werkvloer is er heel wat gedebatteerd over de vraag of het invriezen van eicellen om zogenaamde ‘sociale’ redenen emancipatorisch is voor vrouwen.

Voorstanders wezen op de bevrijdende effecten voor vrouwen om op latere leeftijd zwanger te worden en minder afhankelijk te zijn van hun biologische klok. Anderen stelden daarentegen dat sociale problemen niet zomaar opgelost kunnen worden met een technologische innovatie en waarschuwden voor de problematische seksistische cultuur die niet meteen zal veranderen door deze innovatie.

Tot op heden bestaan er slechts een beperkt aantal empirische studies over het profiel van vrouwen die deze techniek overwegen en hun ervaringen met de procedure. Als we focussen op de reeds voorhanden empirische data valt iets merkwaardigs op over het profiel van de meeste kandidaten.

Het gaat om een selecte groep vrouwen die voornamelijk single, hoger opgeleid en professioneel tewerkgesteld zijn. De reden daarvoor lijkt voor de hand liggend. De procedure vereist de nodige financiële middelen. Het hele proces – medicatiekosten, het invriesprocedé, de technische akte – kost al gauw enkele duizenden euro’s en daar wordt niets van terugbetaald. Alleen vrouwen die welgesteld zijn of steun krijgen uit hun omgeving kunnen hier gebruik van maken.

Het is duidelijk dat deze techniek een duur consumptieproduct is dat enkel toegankelijk lijkt te zijn voor een elitegroep vrouwen die financieel goed rondkomen. De vraag is echter of het al dan niet invriezen van eicellen meer is dan alleen een geldkwestie.

Zo valt het op dat de etniciteit van de gebruikers overwegend wit is. Verschillende onderzoeken uit het verleden hebben reeds aangetoond dat gekleurde vrouwen een beperktere toegang hebben tot reproductieve technieken, hoewel zij evengoed met infertiliteit geconfronteerd worden.

Vooroordelen bij gezondheidswerkers zoals ‘zwarte vrouwen zijn hypervruchtbaar en hebben eerder nood aan contraceptieve middelen’ zorgen er bijvoorbeeld voor dat ze minder snel worden ingelicht over de mogelijkheden tot in-vitrofertilisatie. Ook zien we steeds opnieuw dat de beeldvorming rond dit soort technieken de witte vrouw als referentiepunt neemt waardoor vrouwen van kleur zich minder snel aangesproken voelen.

“We zien steeds opnieuw dat de beeldvorming rond dit soort technieken de witte vrouw als referentiepunt neemt, waardoor vrouwen van kleur zich minder snel aangesproken voelen.”

Ik daag jullie graag uit om de proef op de som te nemen en op zoek te gaan naar een artikel in de media dat geen gebruik maakt van afbeeldingen met witte baby’s wanneer over deze materie geschreven wordt.

Naast de vraagstukken rond gender en etniciteit is er ook een andere merkwaardige voorkeur die bij de meeste gebruikers naar voren komt. De seksuele oriëntatie van alle kandidaten is opvallend gelijklopend en bijna uitsluitend heteroseksueel. Dit komt duidelijk naar voren in de belangrijkste motivatie van de meeste kandidaten, namelijk het vinden van een geschikte mannelijke partner om toch nog de kinderwens te kunnen vervullen in de toekomst.

Deze bevinding spreekt het populaire stereotype van de ambitieuze en egocentrische carrièrevrouw, dat vaak in de media gebruikt werd om over eicelinvriezing te spreken, wel tegen, maar bevestigt ook dat vooral vrouwen proberen te participeren aan een dominante opvatting van liefde en seksualiteit.

Toch kunnen ook vrouwen met een andere seksuele voorkeur of gender non-binaire personen baat hebben bij deze ontwikkeling. Een lesbisch koppel of een alleenstaande kan er bijvoorbeeld voor opteren om eicellen in te vriezen wanneer ze op zoek zijn naar donorsperma.

Wordt deze techniek überhaupt gebruikt door lesbische vrouwen? Met welke moeilijkheden worden zij geconfronteerd? En hoe ervaren transpersonen het gebruik van deze techniek om de kinderwens te vervullen? In het artikel rond de ervaring van Rick Zentler kunnen we bijvoorbeeld lezen hoe transpersonen soms onnodige en intensieve vragen krijgen rond hun genderidentiteit wanneer ze gaan aankloppen bij het fertiliteitscentrum voor informatie.

Haal witte heteroseksuele vrouwen uit het middelpunt

De huidige toepassing van eicelinvriezing lijkt momenteel enkel een optie te zijn voor zeer geprivilegieerde vrouwen. De geschiedenis leert ons dan ook dat het pad voor reproductieve technieken bijna uitsluitend bewandeld wordt door witte, heteroseksuele vrouwen met voldoende financiële middelen.
De toepassing van eicelinvriezing lijkt hier niet meteen verandering in te brengen. Toch is dit geen reden om er vanuit te gaan dat enkel geprivilegieerde vrouwen hiervan gebruik zouden willen maken en moeten we nadenken over de mogelijkheid van een meer inclusieve praktijk rond eicelinvriezing.

“Er is geen reden om er van uit te gaan dat enkel geprivilegieerde vrouwen gebruik zouden willen maken van eicelinvriezing. We moeten nadenken over de mogelijkheid van een meer inclusieve praktijk.”

Eicelinvriezing kan nut hebben voor iedere persoon met vrouwelijke reproductieve organen die geconfronteerd wordt met de beperkingen van het biologische lichaam maar toch ooit een kinderwens wilt vervullen. Vrouwen zijn geen homogene groep en het is hoog tijd dat we meer aandacht hebben voor de stemmen die afwijken van de norm.

De verhalen van Reniqua Allen en Ricker Zentler uit de Verenigde Staten zijn inspirerende voorbeelden, maar krijgen spijtig genoeg weinig weerklank in Europa. Hopelijk komen in de toekomst minderheidsstemmen als die van hen aan bod in dit debat en worden ze uiteindelijk misschien wel het middelpunt.