Mee met het idee | Esthetische chirurgie

In deze maandelijkse column ‘Mee met het idee’ gaan verschillende deskundigen dieper in op een onderwerp dat past binnen de thema’s van De Maakbare Mens. De gasten benaderen een gedachte of probleem elk vanuit hun eigen expertise. Misschien zetten ze ook jou aan het denken: ben jij mee met het idee?

Deze Mee met het idee verscheen in de nieuwsbrief van januari 2023.

Ilke Montag, raadgever medisch beleid bij Solidaris en bestuurslid van De Maakbare Mens

Cruciaal is de vraag hoe breed het begrip ‘medische aanleiding’ wordt ingevuld,
om al dan niet terugbetaling van de ziekteverzekering te verantwoorden.

Esthetische chirurgie zit in de lift. Waar het idee zijn oorsprong vond bij de
reconstructie van verminkingen en littekens, zijn de mogelijkheden vandaag heel
wat breder. De aanleiding is niet altijd meer medisch van aard, ook zuiver
esthetische ingrepen zijn nu mogelijk. Van borstvergrotingen en ooglidcorrecties
tot liposuctie of genitale chirurgie: het aanbod lijkt grenzeloos. Niet enkel het
aantal mogelijke ingrepen is gegroeid, ook de vraag ernaar zwelt aan. De wet laat
mensen vanaf 16 jaar toe een ingreep te ondergaan, op dat moment weliswaar
nog met de toestemming van de ouders. Dat gebeurt ook: de vraag naar zuiver
esthetische chirurgie wordt steeds vaker en op jongere leeftijd gesteld.

Wat ervoor zorgt dat steeds meer mensen van uiteenlopende leeftijd de vraag
stellen, is niet eenvoudig te zeggen. Verschillende maatschappelijke tendensen
spelen daarin hun rol. Er wordt aangenomen dat de tijdsgeest, waarin iedereen
voor iedereen zichtbaar is, een vruchtbare voedingsbodem is voor de vraag naar
esthetische ingrepen. (Online) beelden vliegen zowat iedereen om de oren, onze
social media zijn daarop gebouwd. Het daagt mensen uit om zelf zichtbaar te
zijn, liefst picture perfect. Bovendien kunnen beelden van anderen erg
inspirerend werken. Vragen van mensen die op zoek zijn naar ‘de instagram-look’
zijn niet van de lucht.

De vraag mag dan al steeds vaker gesteld worden, esthetische chirurgie is niet
goedkoop. Voor de meeste ingrepen kan je rekenen op een kostprijs die uit 4
cijfers bestaat. Gaande van 1900 euro voor een tepelcorrectie tot 5000 euro voor
een dijbeenlift. Wanneer er geen direct medische aanleiding is, wat vaak het
geval is, wordt de ingreep niet door de ziekteverzekering terugbetaald. Een
cruciale vraag is dan hoe breed het begrip ‘medische aanleiding’ wordt ingevuld,
om al dan niet terugbetaling van de ziekteverzekering te verantwoorden.
Louter esthetische ingrepen blijven erg duur en zijn daardoor op dit moment niet
aan iedereen besteed. Laat dat ons niet tegenhouden om er enkele vragen bij te
plaatsen.

Wat drijft een mens (naar de plastisch chirurg)?

Iedereen die het kabinet van een plastisch chirurg binnenstapt, doet dat
natuurlijk met een motivatie en een reden. Men ondervindt nadelen van zijn of
haar uiterlijk, men wordt er ongelukkig van, men krijgt kritiek of wordt erom
gepest, men streeft naar een persoonlijk of een maatschappelijk ideaalbeeld, ….
drijfveren kunnen ver uiteen liggen. Zijn alle redenen goed en zal chirurgie altijd
de uitgelezen oplossing zijn? Allicht niet. De vraag wordt dan wat een afdoende
reden is en in het verlengde daarvan: wie daarover beslist.

Het lijkt een minimumvraag dat de patiënt de vrije keuze had toen hij of zij de
ingreep overwoog. Lijkt voor de hand te liggen. Ook bij andere medische
ingrepen waar dwang de drijfveer is, zouden we vragen plaatsen. Nu is iedere
beslissing natuurlijk het resultaat van de invloeden die dagelijks op ons afkomen
en dat zijn er, in het geval van schoonheidsingrepen, soms veel. Te veel?

Stel dat iemand tot een ingreep gemotiveerd wordt door veelvuldige beelden
waarvan de realiteitszin te betwijfelen is of door aanhoudende pesterijen, dan is
het betwijfelbaar of die persoon werkelijk een vrije en weloverwogen keuze heeft
gemaakt en of die ingreep wel zo’n goed idee is. Dat is de theorie. Maar wat doen
we met de praktijk? Het meest eerlijke lijkt toch dat een arts minstens probeert
grondig op zoek te gaan naar de reden van de vraag, de drijfveren en de
verwachtingen. Dat is een klus die enige empathie en tijd in beslag neemt.

Het grote publiek neemt alvast een positievere houding aan als er een medische
aanleiding is. Wie een borstverkleining ondergaat om rugklachten te verhelpen
kan vaak op meer begrip rekenen dan wie om schoonheidsredenen de oren
dichter bij het gezicht laat plaatsen, maar in beide gevallen is het noodzakelijk
om na te gaan wat de verwachtingen van de patiënt zijn en of een esthetische
ingreep überhaupt het probleem zal verhelpen.

Alles begint bij: juiste verwachtingen

Vat krijgen op de verwachtingen en de ambities van een persoon die plastische
chirurgie overweegt, is een uitdaging die mogelijk nog groter is dan de eigenlijke
ingreep. Toch is er een belangrijke rol weggelegd voor de arts. Soms is het
bijspijkeren van de realiteitszin noodzakelijk. Wie (aan zijn of haar uiterlijk)
twijfelt, gaat googelen en botst daar gemakkelijk op beelden die niet altijd met de
realiteit stroken.

Het is overigens niet omdat een bepaalde ingreep technisch mogelijk is, dat de
persoon er werkelijk mee geholpen is. Ruimte voor een eerlijk gesprek is
noodzakelijk. Er wordt wel eens vaker geopperd dat bij een consult bij de
plastisch chirurg ook een gesprek met de psycholoog hoort. Die is precies
opgeleid om de drijfveren in kaart te brengen, meer nog dan de behandelend
arts dat is. Het idee om een neutrale derde bij de gesprekken te betrekken heeft
zeker voordelen. Ongeacht wie het gesprek aangaat, een ding staat vast: het
vraagt tijd. Een verplichte wachttijd tussen de aanvraag en de werkelijke ingreep
is in dat licht geen gek idee.

Onrealistische verwachtingen leiden tot ontgoochelde mensen, die in dit geval
ook nog eens duizenden euro’s lichter zijn na een ingreep. Dat is natuurlijk hoe
dan ook te vermijden.

De eeuwige jeugd is hoog gegrepen

Maakbare schoonheid is, anders dan men soms laat uitschijnen, niet zonder
grenzen. Bij ingrepen met een louter esthetisch doel moeten we ons afvragen
hoe ver we daarmee gaan, wetende dat mensen nu eenmaal van elkaar
verschillen en niemand in de loop der jaren jonger wordt. Misschien ligt in die
aanvaarding het grootste werkpunt, lang voor iemand in het kabinet van zijn
plastisch chirurg terecht komt.

Als hij of zij dat toch doet, is het alleen maar te hopen dat alle pro’s en contra’s
besproken worden en er ook even buiten de lijntjes wordt gedacht. Het is
denkbaar dat chirurgie niet het correcte antwoord is op de hulpvraag. Je goed in
je vel voelen is uitermate belangrijk, maar soms kan enkele zaken op een rij
zetten daar meer bij helpen dan een scalpel. Als dat het geval is, moet ook daar
ruimte voor zijn.