Laudatio van Jo Vandesompele

Mijn laudatio bestaat uit 4 elementen. Een 5de de hou ik voor een andere keer. Daarin zou ik
spreken over projecten die ik nog graag met Hetty zou doen, zoals mijn erfelijke code bepalen en
toelichten aan het brede publiek, of wetenschap delen via eigen teksten op bekende liedjes. Zo dacht
ik er aan te zingen over het manipuleren van RNA op de tonen van Guns ’N Roses: knock knock
knocking down R-N-A, of een ode aan de RNA base U (‘you’ in het Engels) op de melodie van The
Blues Brother “I want U U U, I want U U U”.

Ik hou het dus op 4.

Ten eerste, waarom doe ik deze laudatio?

Ik ben professor aan de Universiteit van Gent op de Faculteit voor geneeskunde en
gezondheidswetenschappen. Hetty werkt als postdoctorale onderzoeker in mijn lab; dat is onderzoek
na het behalen van een doctoraat, waarbij je in ongeveer 4 jaar zeer in de diepte gaat, en eindigt met
een geschreven weerslag in boekvorm, vaak met 1 of meer wetenschappelijke artikels die door
buitenlandse experten in het domein worden nagezien en voorzien van commentaar. Hetty doet
kankeronderzoek naar vloeibare biopsieën, maar daarover straks meer.

Ik was verrast en vereerd toen Hetty bij een etentje vroeg om deel te mogen uitmaken van mijn lab.
Natuurlijk kon dat, als ze zelf voor haar financiering zou instaan, en dat lukte nadat ze een
onderzoeksvoorstel had ingediend bij het Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek. Na haar
zwangerschap, opnieuw tijdens een etentje, vroeg ze of haar postdoc onderzoek kon combineren
met zelfstandige activiteiten rond wetenschapscommunicatie in de brede zin. Ik was onmiddellijk
akkoord, omdat ik ervan overtuigd ben dat medewerkers hun hart en passie moeten volgen, en ze
daardoor gelukkiger mensen worden, en dus betere onderzoekers. Ik geloof ook dat de ervaring die
Hetty hiermee opdoetook nuttig is voor ons onderzoek; het omgekeerde is natuurlijk ook waar.
Voor mijn laudatio heb ik hier en daar stukjes geleend van Hetty’s schrijfsels of ideeën. In de
wetenschap mag dat, als je maar steeds de bron vermeld.

Een tweede punt dat ik graag toelicht, wat is het belang van wetenschapscommunicatie?
Onderzoek is een continue competitieve strijd voor geld, de vraag is immers groter dan het aanbod.
Het gaat het erover om onderzoeksvoorstellen helder te formuleren, liefst met preliminaire data, en
zo financierders te overtuigen om jouw onderzoek te sponsoren. En als het onderzoek lopende is,
samenvattingen te schrijven en voor te stellen op wetenschappelijke conferenties, en tot slot, alles
zorgvuldig te documenteren in een artikel in een wetenschappelijk tijdschrift; en met deze resultaten
kan je dan toekomstige financierders overtuigen dat je een succesvol onderzoeker bent. We zeggen
dan ook vaak “wie schrijft die blijft”.

Dat is echter de klassieke manier van communiceren binnen wetenschap. Nog steeds noodzakelijk en
belangrijk. Echter, het belang van communicatie na dit klassiek process kan niet onderschat worden.
Soms zijn de onderzoeksresultaten echt te moeite of hebben we een grote stap vooruitgezet, of
leent het onderwerp er zich toe om te communiceren naar een breder publiek, bv. via een
persbericht, opininiestuk, een persoonlijk blogs, of via lezingen allerhande. Als wetenschappers
hebben we immers een verantwoordelijkheid om niet in onze eigen vertrouwde omgeving te blijven,
maar om aan alle belanghebbenden duidelijk te maken wat wetenschap is, waar we staan en wat we
nog niet weten. Ik denk hierbij aan de rechtstreekse financierders van ons onderzoek (zoals KOTK,
STK, BOF UGent, FWO, patiëntenorganisaties, …), maar ook de onrechtstreekse financierders, nl. de
belastingbetalers. En daarnaast zijn er ook nog: collega onderzoekers, jongeren (om ze warm te
maken voor onderzoek), patiënten, familie/vrienden, de industrie, eigenlijk het hele eco-systeem
rond wetenschap.

Tot slot wil ik de visietekst citeren van onze kersvers verkozen voorzitter van de vakgroep
Biomoleculaire geneeskunde prof. Kris Gevaert. Ik zou kunnen uitleggen wat biomoleculaire
geneeskunde is, maar ik laat dat beter over aan Hetty.
We vinden wetenschapscommunicatie een essentiële opdracht. Hiertoe communiceren we in heldere
en begrijpelijke taal over belangwekkende nieuwe inzichten in ons expertisedomein naar
verschillende geledingen en stakeholders in de maatschappij.

De voorzitter nodigde ons allen uit om te communiceren “op een Hetty-achtiche manier; ze doet dat
zeer goed.”

Als derde element zou ik graag kort iets zeggen over Hetty’s eigen onderzoek. Daartoe heeft ze zelf
minder vaak de kans, omdat ze meestal duiding heeft bij het onderzoek van anderen, zowel op radio
en TV.

Vloeibare biospieën worden beschouwd als de hoeksteen van precisiegeneeskunde Dat is een vorm
van geneeskunde waarbij de de behandeling afstemmen op specifieke biologische eigenschappen
van de patiënt. Inderdaad, in het bloed kunnen vaststellen of iemand kanker heeft, in welk stadium
de ziekte zich bevindt of welke therapie al dan niet zal aanslaan, is van onschatbare waarde. Ook
voor het opvolgen van patiënten tijdens en na behandeling ziet bloed er erg veelbelovend uit. Op dit
moment bevindt de technologie zich echter nog ergenstussen hype en hoop, en vernieuwend
onderzoek in de komende jaren zal van groot belang zijn.

Hetty maakt deel uit van een onderzoeksgroep die volop inzet op de ontwikkeling van deze nieuwe
technologie. Op dit moment werkt ze aan een innoverend project om prostaatkanker in het bloed te
kunnen vaststellen, met de bedoeling de door ons ontwikkelde methoden daarna toe te passen op
talrijke andere vormen van kanker. In ons onderzoek veronderstellen we dat enorme vooruitgang
voor de patiënt kan geboekt worden door onze pijlen te richten op RNA moleculen in het bloed.
Heel concreet zullen we onderzoeken of het bloed van prostaatkankerpatiënten een vracht met zich
meedraagt die afkomstig is van de prostaattumor. Op die manier willen we simpele maar specifieke
bloedtesten ontwikkelen om op een eenvoudige, goedkope en snelle manier prostaatkanker vast te
stellen én de ziekte op te volgen tijdens en na behandeling. Daarnaast zullen we bestuderen of het
RNA in het bloed verschillend is tussen agressieve en minder agressieve vormen van prostaatkanker
en of dit patiënten die snel een intensieve behandeling nodig hebben kan aanwijzen. Hetty’s
onderzoeksproject bevindt zich op de grens tussen een aantal jonge en razend interessante
onderzoeksdomeinen en volgens eigen woorden staat ze ‘te popelen om de nieuwe inzichten in deze
domeinen te gebruiken om het leven van mensen die met kanker geconfronteerd worden te
verbeteren.’

En tot slot over Hetty en haar prijs.

De Prijs De Maakbare Mens gaat tweejaarlijks naar personen of organisaties die bijdragen tot een
beter begrip van medische ontwikkelingen en de maatschappelijke vragen en uitdagingen erbij. Hetty
is dan ook een waardige ontvanger van deze prijs. Elke medische ontwikkeling gaat gepaard met
vragen, kritiek, en soms oppositie. Hetty heeft uiteraard haar eigen standpunt, maar meestal wordt
daar niet naar gevraagd – ze geeft duiding, wijst op de opportuniteiten, maar ook op de evt. gevaren.
Steevast maakt ze duidelijk – zonder pessimist te zijn – dat er nog een lange weg af te leggen is
vooraleer een medische ontwikkeling bruikbaar wordt in de praktijk (als het al ooit zo wordt).

“Ben je voor of tegen?” wordt haar soms gevraagd. Haar antwoord is duidelijk: vóór informeren en
tegen polemiek. Inderdaad, in wetenschappelijk onderzoek en communicatie is er maximaal ruimte
voor het respectvol oneens zijn met elkaar, niet voor polemiek.

Maar hoe is het nu zover kunnen komen?

In het voorlaatste jaar van haar doctoraal onderzoek deed Hetty mee aan 2 wedstrijden om een
wetenschappelijk project uit te leggen aan een publiek van leken. Ze won ze allebei. Haar 2-jarige
toneelopleiding en haar persoonlijkheid speelden daar hoogstwaarschijnlijk een belangrijke rol in. De
dag na haar overwinning was ze ’s ochtends vroeg al te horen op Radio 1, en kort daarop in De
Afspraak. En zo is de bal aan het rollen geraakt. Zelf zegt ze dat ze de juiste persoon op de juiste
plaats op het juiste moment. Maar dat geldt voor zoveel zaken: je moet goed zijn, en dan heb je ook
nog dat tikkeltje geluk en toeval nodig. Echter, zoals Louis Pasteur zei, de beroemde Franse
wetenschapper uit de 19de eeuw: “Het toeval begunstigt alleen zij die er op voorbereid zijn.” : je
moet m.a.w. open staan voor geluk, en het grijpen wanneer je het ziet.

En eigenlijk is dat allemaal nog niet zo heel lang geleden, nl. 2015. Met verbazing en respect kan je
op Hetty’s persoonlijk website lezen wat ze sedertdien allemaal verwezenlijkt heeft ivm
wetenschapscommunicatie. Deze prijs is de derde in rij. Eerder werd ze de eerste laureaat van de
jaarprijzen wetenschapscommunicatie van de Koninklijke Vlaamse Academie van België voor
Wetenschappen en Kunsten voor haar inspanningen op het vlak van wetenschapscommunicatie, en
werd ze aan de eigen instelling bekroond bekroond met de Hermesonderscheiding voor
maatschappelijke en wetenschappelijke dienstverlening.

Haar track record is indrukwekkend, zo was ze bijna in elk programma op Radio 1 te horen:
verschillende keren in de Ochtend, Nieuwe Feiten, Interne Keuken, maar ook in De Wereld Vandaag
en De Bende van Annemie. Het meest heb ik genoten van haar bijdragen een week lang over de
middag in Nieuwe Feiten. Over toegeven dat we niet alles weten, over marsmissies, een ode aan de
herfst, over rust en focus, en over Nobelprijzen. Haar stemtimbre en uitspraak zijn een streling voor
het oor. Ik zou uren kunnen luisteren. Gelukkig zijn er de podcasts van Nerdland met Lieven Scheire.
Daarin wordt het wetenschaps- en technologienieuws van de voorbije maand doorgelicht, vaak met
een humoristische en nerdy inslag.

Hetty plakt ook goed op het scherm: veel in De Afspraak als de huiswetenschapper die duiding geeft.
Maar ook in het journal en in Ter Zake. Telkens doet ze dat met veel enthousiasme. Je zou er zin van
krijgen om wetenschap te beleven.

Hetty is ook nederig, ze weet niet alles van iets, maar iets van alles, en dat is fijn om te zien en te
horen. Ze slaagt erin om ingewikkelde feiten te vertalen naar een verhaal dat boeiend is voor
iedereen. Haar motto is “het moet accuraat zijn, maar niet nauwkeurig”. Alle details worden
weggestript tot de essentie overblijft, zonder in te boeten aan nieuwswaarde. Zo spreekt ze over
uiteenlopende onderwerpen, zoals over Stephen Hawking en Henrietta Lacks, vrouwengelijkheid,
gravitatiegolven, microbioom, enz.

Hetty spreekt niet enkel over wetenschappelijke feiten of zogenaamde doorbraken die het nieuws
halen, ze maakt ook het brede publiek duidelijk wat wetenschap precies is, met haar goede kanten,
maar ook haar beperkingen.

Het is aandoenlijk en verrijkend om te lezen dat Hetty duidelijk maakt dat wetenschap vol emotie zit,
net zoals elke menselijke activiteit: er is kwetsbaarheid, twijfel en onzekerheid, onwetendheid,
euforie, mislukking, ego, verlangen.

Wetenschap is ook geen waarheid die altijd klopt, wel een voortdurende zoektocht naar hoe het
allemaal in elkaar zit. Stapje voor stapje vullen we samen het kruiswoordraadsel in dat de mysteries
van het leven en ons heelal beschrijven.

Ze staat graag in de spotlight, maar worstelt ook met kritiek, vaak van collega wetenschappers.
Communiceren is immers keuzes maken, wat te zeggen, maar vooral wat niet te zeggen. Op TV en
radio is er vaak geen tijd voor nuance, en wetenschappers kunnen daar niet goed mee om. Hetty
verwijst naar een dans van aantrekken en afstoten tussen trage wetenschap en snel nieuws.
Ik apprecieer ook dat Hetty poneert dat we af en toe mogen zeggen dat we het niet weten, geen
mening hebben, of ons eerst wat willen inlezen. Misschien kunnen politici daar nog iets van
opsteken.

Hetty, ik wens je nog veel succes en goed moed om door te gaan op het pad dat je ingeslagen bent.
De Universiteit, ons kankeronderzoeksinstituut CRIG, en ons lab varen er wel bij.
Tot slot hou ik eraan om de de vzw De Maakbare mens te danken voor haar keuze voor Hetty! Ik had
ze niet beter kunnen maken.

Jo Vandesompele
Gent, 22 april, 2018