Prenataal testen door de bril van islamitische bio-ethiek

.

Wanneer een vrouw zwanger is, kan ze ervoor kiezen om tijdens de zwangerschap haar foetus te laten testen op chromosomale afwijkingen. Dat kan in België vanaf 12 weken zwangerschap via de NIPT, de niet-invasieve prenatale test. Indien uit de screening via de NIPT blijkt dat er een chromosomale afwijking kan zijn, dan volgt er een vruchtwaterpunctie om de diagnose te stellen.

Hoe wordt er vanuit islamitische bio-ethiek gekeken naar prenataal testen?

Vanuit islamitisch standpunt is er geen enkel bezwaar tegen prenataal testen, wanneer dit de gezondheid van de moeder of van de foetus niet in gevaar brengt. Er zijn dus geen bezwaren tegen de NIPT, want die gebeurt via een bloedafname bij de moeder. De invasieve testen, zoals vlokkentest of vruchtwaterpunctie, houden weliswaar een risico op miskraam in, maar met de huidige technieken is dit risico zo beperkt dat ook deze testen vanuit de islam toegelaten zijn.

Vanuit islamitisch standpunt is er geen enkel bezwaar tegen prenataal testen als het de gezondheid van de moeder of de foetus niet in gevaar brengt.

Veel moslima’s maken dan ook gebruik van prenatale testen: omdat ze graag willen weten of alles in orde is met de gezondheid van hun foetus, of omdat ze zich willen voorbereiden op de komst van een baby met specifieke noden. In bepaalde gevallen kunnen moslima’s ook kiezen voor een selectieve zwangerschapsafbreking.

Wat zegt de islamitische bio-ethiek over selectieve zwangerschapsafbreking?

Allereerst is het belangrijk te weten dat er binnen de islam niet één school is. Er is niet één centrale macht die bepaalt hoe er met een thema moet worden omgegaan. Anders dan bijvoorbeeld in de Katholieke Kerk zijn er verschillende stromingen binnen de islam die zich allemaal op dezelfde bronnen baseren, de Koran en de Soenna, maar die er een andere interpretatie op nahouden rond specifieke thema’s.

Waar alles om draait in de islamitische ethiek rondom het begin van het leven, is het moment van ensoulment. Dat is het ogenblik waarop de foetus een ziel krijgt en dus de morele status van een mens verwerft. Het grote probleem met ensoulment is dat het op basis van de Koran en de Soenna onduidelijk is wanneer dit moment precies valt. Verschillende profetische tradities plaatsen het moment van ensoulment op 40 dagen na de bevruchting, maar andere evenwaardige bronnen spreken over 120 dagen na de bevruchting.

Cruciaal in de islamitische ethiek rondom het begin van het leven, is het moment van ensoulment. Dat is het ogenblik waarop de foetus een ziel krijgt en dus de morele status van een mens verwerft.

Na het moment van ensoulment mag er vanuit islamitisch perspectief geen interferentie in de zwangerschap meer plaatsvinden, tenzij het leven van de aanstaande moeder in gevaar is. Voor het moment van ensoulment is zwangerschapsafbreking in bepaalde gevallen en in bepaalde scholen wel toegelaten. Voor de meeste islamitische scholen kan dat, indien de foetus aan een ernstige aandoening lijdt.

Er zijn twee duidelijke fatwa’s, of officiële religieuze opinies, die het thema van selectieve zwangerschapsafbreking behandelen. Beide geven aan dat zwangerschapsafbreking omwille van ernstige afwijkingen bij de foetus is toegelaten, als die plaatsvindt binnen de 120 dagen na bevruchting. Wat er precies onder ernstige aandoeningen of afwijkingen wordt begrepen, wordt door de fatwa’s niet scherp afgelijnd.

Hoe gaan moslima’s in de praktijk om met deze islamitische regelgeving?

De fatwa’s rond zwangerschapsafbreking zijn onder moslims helaas weinig bekend. Bovendien is er naast de religieuze regelgeving ook een culturele beleving, en daar leeft heel sterk het idee dat zwangerschapsafbreking onder geen enkele voorwaarde is toegelaten. Voor veel moslims is zwangerschapsafbreking een taboe. Het wordt gezien als ‘voor God spelen’. Het wordt ervaren als het doden van een mens, terwijl God de enige gever en nemer van het leven is binnen de islam. Maar voor het moment van ensoulment is het foetale leven volgens de islamitische bio-ethiek nog niet heilig, het heeft nog niet de morele status van een mens. Dat is kennis waarover maar weinig moslims beschikken. In een empirisch onderzoek las ik de casus van een jonge moslima die vanuit haar eigen onderzoek naar islamitisch recht besloot dat het in haar situatie toegelaten was om voor een zwangerschapsafbreking te kiezen. Haar familie en zelfs de imam waren er vanuit hun culturele beleving en gebrek aan kennis van overtuigd dat het niet toegelaten was. Om die reden heeft de vrouw uiteindelijk haar zwangerschap niet beëindigd.

Voor het moment van ensoulment is het foetale leven volgens de islamitische bio-ethiek nog niet heilig, het heeft nog niet de morele status van een mens. Dat is kennis waarover maar weinig moslims beschikken.

Een ander punt dat meespeelt is dat in veel Arabische of moslimlanden zwangerschapsafbreking is verboden door de wet. Dit heeft dan niets met religie te maken, maar met het rechtssysteem in het betrokken land. Moslims die in de Arabische wereld wonen, stellen zich niet de vraag of het volgens de religieuze regels is toegelaten omdat het voor hen ook niet relevant is.

Voor moslims die in het Westen wonen, ligt dit anders. Hier is de NIPT en ook selectieve zwangerschapsafbreking zeer toegankelijk. Het grote belang dat in de westerse samenleving wordt gehecht aan autonomie, aan eigen keuzes maken, heeft vermoedelijk ook impact op moslima’s in het Westen.

Hoe wordt er vanuit een islamitisch perspectief naar handicap gekeken?

Het krijgen van een kind met een handicap wordt op zich niet als iets negatiefs beschouwd. Handicap is binnen de islam een natuurlijk gegeven dat zich kan voordoen. Het is geen straf en geen beloning, het is geen test van God. De islam erkent dat handicap lijden met zich meebrengt voor de persoon in kwestie en voor de familie. Personen met een handicap of hun familie die dit lijden geduldig aanvaarden en accepteren, zullen een hogere spirituele status verkrijgen en hiervoor beloond worden in het hiernamaals.

In de culturele beleving van de islam circuleren nog andere denkbeelden. Sommige moslims denken dat het wel een test of een straf is van God. Er is een sterk geloof dat God voor ons een pad kiest. We begrijpen niet altijd Zijn keuzes, maar het is altijd voor ons eigen bestwil. Dat is ook een reden waarom veel moslima’s ervoor kiezen om een zwangerschap niet te beëindigen na een positieve prenatale test. Ze menen dat God dat pad voor hen heeft gekozen en ze willen dat accepteren.  

Dit staat in contrast met de westerse visie, waar het idee heerst dat we controle kunnen uitoefenen op alles: op onze nakomelingen en de toekomstige generaties, op ons leven, onze dood. Controle en autonomie staan in de westerse samenleving zeer centraal waardoor handicap in een negatief daglicht komt te staan.

Waar kan een zwangere moslima terecht voor advies?

Wanneer een moslima twijfelt of zwangerschapsafbreking in haar situatie is toegelaten, zal ze een imam contacteren. In de Arabische wereld zijn imams grondig opgeleid en hebben ze degelijke kennis van de islamitische wetgeving. In het Westen zijn imams echter vaak niet echt opgeleid. Zij hebben doorgaans minder kennis van de details van de islamitische wetten omtrent dergelijke specifieke en complexe vraagstukken. Bovendien zijn er, zoals eerder gezegd, verschillende scholen en strekkingen binnen de islam. Het is mogelijk dat de imam een oordeel velt vanuit zijn eigen school, terwijl die niet strookt met de school waartoe de zwangere vrouw behoort. Dit is de uitdaging in de praktijk van islamitische bio-ethiek. Het is moeilijk om een concreet en duidelijk antwoord te bieden, dat op alle individuele situaties van toepassing is.

Bovendien zijn er verschillende scholen en strekkingen binnen de islam. Dit is de uitdaging in de praktijk van islamitische bio-ethiek. Het is moeilijk om een concreet en duidelijk antwoord te bieden, dat op alle individuele situaties van toepassing is.

Voor veel moslima’s is het woord van de imam nog steeds wet. Zijn oordeel wordt niet in twijfel getrokken en zonder verdere overwegingen gevolgd. Maar daarin is de laatste jaren toch wat verandering zichtbaar. Jongere vrouwen gaan vaker verschillende bronnen raadplegen en zelf informatie opzoeken.

Welke veranderingen wil je graag gerealiseerd zien?

Binnen het kader van mijn doctoraat is het de bedoeling om een duidelijk kader te scheppen rond hoe er vanuit islamitisch perspectief wordt gekeken naar prenataal testen en selectieve zwangerschapsafbreking. Dit moet houvast bieden aan professionals die werken met patiënten met een moslimachtergrond. Op die manier moeten ze in staat worden gesteld om hun patiënten beter te helpen. Ik zou graag zien dat er in elk ethisch comité van elk ziekenhuis een imam of islamitisch ethicus zetelt om specifieke vragen te behandelen. Ik ben ervan overtuigd dat elke casus afzonderlijk moet worden bekeken. Of een aandoening ernstig genoeg is om te kiezen voor selectieve zwangerschapsafbreking, is niet enkel een kwestie van de aandoening op zich. De fatwa’s definiëren niet wat een ernstige aandoening is, maar laten volgens mij doelbewust wat ruimte om ook de context in rekening te brengen. Het is belangrijk om te kijken naar de familie. Is er voldoende draagkracht? Is er steun vanuit de omgeving? Zijn de ouders in staat de prenatale diagnose voldoende te begrijpen? Zijn er voldoende financiële en materiële middelen om een kind met bijzondere noden een aangenaam leven te bezorgen? Al deze zaken moeten mee in rekening worden gebracht.

Ik zou graag zien dat er in elk ethisch comité van elk ziekenhuis een imam of islamitisch ethicus zetelt om specifieke vragen te behandelen.

In de ideale wereld moet er counseling worden geboden vanuit twee invalshoeken. Enerzijds moet een  medisch geschoold professional de implicaties van de testresultaten toelichten. Anderzijds moet een imam of islamitisch ethicus duidelijk maken wat vanuit een islamitisch perspectief is toegelaten en wat niet. Beiden hebben tot taak om correcte informatie te verstrekken. Mijn persoonlijke overtuiging is dat de uiteindelijke beslissing niet ligt bij de medische professional, noch bij een religieus adviseur, de uiteindelijke beslissing moet worden overgelaten aan de vrouw of het koppel.

Vind je dit interessant?

Meld je aan voor onze nieuwsbrief en ontvang maandelijks boeiende inzichten en doordenkers in jouw mailbox.