Recensie ‘Een beter brein’

Kan hersenwetenschap ons beter maken?

Door Bert Vereecken

‘Hoe meer je weet, hoe meer je beseft hoe weinig dat je weet!’
Dat waren de wijze woorden die een universiteitsprofessor van de universiteit Antwerpen me toesprak.

Dit werkje presenteert zichzelf onder de titel Een beter brein. Als je zo’n boek via deze karakteristieke weg tegenover jou gepresenteerd krijgt, dan gaat de eerste indruk weldra naar een enigszins andere onderwerp. Je verwacht je eerder aan een hoogstaand wetenschappelijk werk, sterk gelijkend op de internetpublicaties van Filip Van den Broeck, een uiterst bekwame neuropsychiater van een hoog gespecialiseerd centrum. Het is gericht op de bestrijding van hele reeksen (depressie gelinkte?) ziekten.
Deze thematiek komt echter eerder zijdelings aan bod. Het is als het ware een uitgangspunt.

Laten we even de thema’s en oplossingen overlopen die Niki Korteweg, de auteur van het boek, ons aanreikt.
Ten eerste komen de ‘hersenfunctiebevorderende’ pilletjes aan bod. Laat ik zeggen dat Niki Korteweg hierover haar standpunt ventileert, maar naar mijn mening moet het eerste ontegensprekelijk standaardwerk omtrent zin en onzin van ‘breinpep’ nog uitgevonden worden.
Hierop volgend worden allerhande breinstimulerende spelletjes naar voren gebracht.
Verderop krijgen we ook nog wat informatie over een gezonde levensstijl qua bewegen, slapen, mediteren… .
Ten slotte eindigt het eerste deel met een component heilzame voedingsleer. Helaas betrap ik in dit stukje de auteur hier en daar op een klein foutje. In al mijn welwillendheid zie ik daarin echter absoluut geen argument om de betrouwbaarheid van het hele werk in twijfel te trekken.

Het volgende grote deel gaat over wat zeer diverse soorten technieken kunnen betekenen voor de hersenfunctie van de mens.
We krijgen een bloemlezing over allerlei invasieve (inwendig in de schedel dus) en niet-invasieve technieken. (Dit laatste betreft sponsjes met stroom aan de buitenkant van de schedel, EEG-headsets en dies meer.)
Het tweede deel eindigt ten slotte met het sciencefictionachtige streven naar een gedachtenleesmachine. Hoewel er een paar opmerkelijke maar zeer beperkte resultaten geboekt zijn, dient vooral de huidige primitiviteit onder ogen gezien te worden. En of pakweg de CIA of de KGB met deze kennis ooit veel zal opschieten in het bereiken van zijn motieven, lijkt mij nog maar ten zeerste de vraag! Gelukkig blijven ook de voetjes van Niki Korteweg mooi op de grond staan en zal ze dit soort nuanceringen hoegenaamd nooit uit de weg gaan.

Dan komen we tenslotte aan het derde en laatste deel, waarbij de auteur (wellicht in tegenstelling tot vele anderen in haar plaats) terug haar wetenschappelijk serieux niet naast zich neer denkt te moeten leggen. De thematiek spreekt nochtans tot de verbeelding. Er volgt nu een stuk over het namaken van het menselijk brein door middel van de laatste bio-informaticasnufjes. En eveneens een stukje over de uitbreiding van het natuurlijk menselijk geheugen via een artificiële chip. Sommige geïnterviewde gastsprekers denken immers een methode gevonden te hebben, hoe een natuurlijk menselijk brein nagemaakt kan worden.
Het namaken van een menselijk brein, met de mogelijkheid dat het helemaal identiek zou (ik zeg zou) reageren aan dat van jou, zijn we dan nog ver verwijderd van het eeuwig leven. Als mijn lichaam dood is, en mijn brein kan, volgens sommige gastsprekers, volledig nagebouwd worden, nou… ?
Sommige wetenschappers, hoe briljant ze ook zijn, zijn zo extreem in de wolken wat betreft hun onderzoek, dat ze door de bomen het bos niet meer zien. Toplui, niet enkel in de wetenschap maar ook in vele andere branches laten zich, teveel verblind door hun succes, meedrijven op hun wolkje. Gelukkig voor de lezer, is auteur Korteweg niet van dat kaliber en krijgen we bij regelmaat de nuances die nodig zijn.

In dit werk krijgen we mensen aan het woord die stellen dat eens mijn natuurlijk lichaam afgestorven is, mijn leven eeuwig zou kunnen worden verdergezet in de wondere wereld van een door informatici aangemaakt namaakbrein.
Sorry hoor, maar als ik zoiets lees dan denk ik prompt: ‘met alle Chinezen maar niet met den deze!’ Tenslotte kan een papegaai ook Je pense donc je suis zeggen. Maar heeft hij daarom ook maar een deel van de wijsheid van René Descartes in zich? Neen! Want hij produceert klanken, hij imiteert dezelfde uiterlijke kenmerken als onze Franse filosoof, maar hij doet het totaal niet met dezelfde innerlijke wijsheid, niet met dezelfde ‘ziel’. Onze papegaai spreekt, evenals de eeuwig levende mens-machine een abstract werkend elektrisch schakelgedeelte aan. (Waarmee ik niet zeg dat ik niet zou weten dat papegaaien bij de intelligentere wezens onder het gevogelte behoren).

De auteur trekt wel degelijk tijd uit om de hiervoor door mij gemaakte bedenkingen, eveneens sterk te duiden. Hier kan ik niets op zeggen, hoewel ik toch met volgende gevoel achterblijf: kon de duiding, de nuancering, de kritiek niet toch nog wat uitgebreider zijn dan ze reeds is?

De schrijfster van dit werk, Niki Korteweg, is van opleiding neurobioloog. Na een paar jaar in deze branche gewerkt te hebben, veranderde ze het geweer van schouder en ging ze aan de slag als wetenschapsjournaliste. Het kan gezegd worden dat Korteweg haar beide beroepen in dit werk tot een mooi geheel weet uit te spelen. De inhoud gaat soms behoorlijk ver en is zeer specifiek. Ze blijft voor iedereen, ook zonder grootse wetenschappelijke achtergrond, relatief eenvoudig leesbaar.

Een beter brein is bijzonder sterk en uitgebreid geschreven, maar dit roept bij mij dan wel de volgende vraag op. Als je dan toch zo’n last hebt van een burn-out, hoe slaag je er dan in om zulk een knap onderzoekboek in elkaar te stampen? In ieder geval wel heel goed gedaan! Een dikke drie sterren zijn dik verdiend!

Titel: Een beter brein
Auteur: Niki Korteweg
Boekinfo: Atlas Contact
Verschijningsdatum: april 2017
ISBN 9789045030531
Recensent: Bert Vereecken
Beoordeling: