Recensie ‘Het exacte verhaal’

Door Frank Schweitser

De Nederlandse Ionica Smeets, wetenschapsjournalist en wiskundige, heeft een boek geschreven over wetenschapscommunicatie. Ze legt uit waarom het voor bètawetenschappers belangrijk is om onderzoek over te brengen naar een groot publiek. Vervolgens gaat ze dieper in op aandachtspunten bij goede popularisering (het overbrengen van wetenschappelijke kennis aan een groot publiek). Voor de praktische tips en adviezen gaat ze onder andere ten rade bij prominente wetenschappers en journalisten.

Als boekenrecensent voor De Maakbare Mens doe je in mijn ogen ook aan popularisering. Een boek als Het exacte verhaal doet je stilstaan bij de manier waarop je jouw boodschap aan het publiek wil overbrengen. Ik ga mij in deze bespreking beperken tot het waarom van dit boek, de bespreking van enkele belangrijke punten, om tot slot kort te vermelden welke thema’s verder nog aan bod komen.
Het exacte verhaal is niet enkel relevant voor bèta’s (exacte wetenschappers), maar voor alle wetenschappers die aan popularisering doen. Van de auteur begrijp ik dat het nu net de bèta’s zijn die af en toe twijfelen aan het belang ervan, en dat net zij een duwtje in de rug nodig hebben. Het is daarom begrijpelijk dat het boek exclusief aan hen is gericht.

Er zijn verschillende redenen waarom wetenschappers zich moeten inlaten met de bekendmaking van onderzoek. Er is het maatschappelijk belang: doordat onderzoekers naar buiten komen met hun werk, wordt de relevantie van wetenschap duidelijk. Dit kan ertoe leiden dat het draagvlak voor de subsidiëring ervan wordt vergroot.
Daarnaast kan de wetenschapper de weg leiden, zodat geïnteresseerden beter in staat zijn om moeilijke onderwerpen te begrijpen, kan hij bijdragen tot het creëren van een beter imago van de wetenschappen, krijgt hij zelf via wetenschapscommunicatie meer inzicht in zijn eigen onderzoek en kan hij met zijn werk nieuwe generaties inspireren.

Bij de keuze van onderwerpen die in aanmerking komen voor popularisering zet de wetenschapper best zijn publiek centraal. Veel van de onderwerpen die tijdens academische voordrachten worden behandeld zijn vaak zeer specialistisch en daarom zelfs voor andere wetenschappers moeilijk te begrijpen. Bij popularisering is het belangrijk om een goed onderwerp te selecteren. Een oefening kan zijn, zich in te beelden dat men het onderwerp uitlegt aan een geïnteresseerde leek. De invalshoek van het verhaal is van cruciaal belang en vereist training van de schrijver.
De inschatting of nieuws interessant is, vereist reflectie. Specialisten in een bepaald vakgebied kunnen dan misschien opgewonden raken van een nieuwe ontdekking, dit geldt zeker niet altijd voor het grote publiek.
Een strategie om onderzoek in de aandacht te brengen, is om het te laten aansluiten bij onderwerpen die reeds in de actualiteit staan.

In het boek wordt aandacht besteed aan de structuur van een populair artikel. Anders dan bij wetenschappelijke artikels, is het niet zo belangrijk om van start te gaan met definities en achtergrondinformatie. De auteur raadt aan om eerst van wal te steken met het belangrijke nieuws, om in een tweede fase gedetailleerde informatie te verstrekken. Zo vermijdt men dat mensen onmiddellijk afhaken.
De 5 w’s kunnen als leidraad dienen voor het verhaal: wat is er gebeurd? met wie? waar was dat? wanneer? en waarom?
Er worden verschillende modellen aangereikt die de schrijver van populaire wetenschappelijke artikelen kunnen ondersteunen. Van de eenvoudige basisstructuur met een pakkend begin, een onderhoudend middenstuk en een helder einde, tot de structuren voor meer getrainde schrijvers, zoals de zandloperstructuur en de walvisstructuur.
Alvorens van start te gaan met het schrijven van een artikel voor een breed publiek, loont het de moeite om contact op te nemen met de redactie van het tijdschrift. Anders dan bij wetenschappelijke vakliteratuur wordt veel meer door de redactie bepaald welke onderwerpen interessant zijn en hoe uitgebreid ze aan bod mogen komen.

Doorheen het boek komen allerlei facetten van wetenschapscommunicatie aan bod. Van het schrijven van artikels, tot het maken van goede presentaties, het gebruik maken van metaforen ter verheldering, het overbrengen van informatie aan kinderen en het omgaan met verschillende (sociale) media.

Hoewel alle onderwerpen summier behandeld worden, vind ik dit boek een aanrader voor mensen die met wetenschapscommunicatie bezig zijn. Het luik dat over presentaties handelt, spreekt mij persoonlijk aan en zal ongetwijfeld een invloed hebben op de werkwijze die ik in de toekomst zal hanteren.
Een rode draad in het boek, is dat men zich best beperkt tot de kern van de zaak. Wanneer de grote lijnen van een verhaal kunnen worden overgebracht op het publiek, heeft men reeds veel verwezenlijkt.
Dat er in Het exacte verhaal geen kant-en-klare oplossingen worden geboden, vind ik een meerwaarde. Er wordt eerder gewerkt met tips waarmee men rekening kan houden, maar dat ieder zijn eigen stijl moet ontwikkelen om aan wetenschapscommunicatie te doen is mijn belangrijkste eindconclusie.

Titel: Het exacte verhaal
Auteur: Ionica Smeets
Boekinfo: Nieuwezijds
ISBN: 9789057123931
Verschijningsdatum: 2014
Recensent: Frank Schweitser
Beoordeling: