België heeft nu geen wet draagmoederschap. Is er dan geen enkel juridisch kader, en doen we zomaar wat? Niet helemaal, natuurlijk.
Draagmoederschap gebeurt binnen de grenzen van ons huidig familierecht. Er zijn twee uitgangspunten:
‘Mater semper certa est’ : van de moeder is men altijd zeker. De vrouw die bevallen is, is de juridische moeder.
De wettelijke echtgenoot van de moeder is automatisch de juridische vader.
In het geval van draagmoederschap kan men 2 dingen doen:
De echtgenoot van de draagmoeder betwist juridisch het vaderschap en het vaderschap van de wensvader wordt gerechtelijk vastgesteld. Dat kan al tijdens de zwangerschap.
Een adoptieprocedure. Dit kan niet tijdens de zwangerschap. De draagmoeder kan pas na 2 maanden de baby afstaan voor adoptie.
Problemen met de huidige procedure
Een woord is een woord?
Laten we even veronderstellen dat er een baby geboren is dankzij een draagmoeder. Op dat moment moet de adoptieprocedure gestart worden, maar daarbij kunnen zich (minstens theoretisch) problemen voordoen:
De draagmoeder weigert de baby af te staan voor adoptie
De wensouders weigeren de baby op te nemen in hun gezin (bijvoorbeeld wanneer het kind gehandicapt is).
In de praktijk komt dit in België amper of niet voor dankzij een grondige screening van draag- en wensouders. Draagmoeders en wensouders veranderen niet meer van mening eens de baby geboren is. Feit blijft dat de (ontbrekende) wet onzekerheid in de hand werkt.
De adoptieprocedure kan wettelijk pas ingezet worden 2 maanden na de geboorte. Die procedure heeft heel wat voeten in de aarde. Denk maar aan de administratieve afhandeling en de nodige lessen om aan een geschiktheidscertificaat te komen. Het hele proces neemt algauw een à twee jaar tijd in beslag.
Praktische problemen
Terwijl de adoptieprocedure loopt, woont de baby uiteraard bij de wensouders maar dat neemt niet weg dat er problemen kunnen opduiken:
Inschrijvingen bijvoorbeeld in een crèche of school zijn vaak complexer als de sociale moeder niet de wettelijke moeder is.
Stel dat de baby ziek wordt: bij medische beslissingen doet enkel het woord van de wettelijke ouders ter zake.
De wensouders kunnen geen aanspraak maken op sociale rechten zoals ouderschapsverlof zolang de adoptieprocedure loopt.
Stel dat tijdens de adoptieprocedure de draagmoeder of haar echtgenoot sterft, dan stopt per definitie de procedure. De wensouder die geen genetische band met het kind, kan de baby dan niet meer erkennen.
Stel dat tijdens de adoptieprocedure de draagmoeder of haar echtgenoot sterft, dan zou dit een dynamiek van erfenisrecht op gang brengen die niet bedoeld is.
Weetje: er bestaat wel zoiets als adoptieverlof, maar wensouders maken geen aanspraak op ouderschapsverlof als de adoptie niet rond is. Een wet rond draagmoederschap met aandacht voor de sociale rechten van de wensouders zou hier zinvol zijn.
Hoe dan ook is ons familierecht aan opfrissing toe. Eén afstammingsrecht voor de vele tientallen gezinsvormen die vandaag bestaan (van nieuw samengestelde gezinnen tot meeroudergezinnen) is stilaan achterhaald. Bij de vernieuwing van het familierecht plaats vrijmaken voor draagmoederschap zou rechtsonzekerheid én praktische drempels wegwerken.
Geen commercieel draagmoederschap
Hoe ver weg de wettekst ook lijkt, over één punt zijn alle politieke partijen het eens. Commercieel draagmoederschap is niet de weg die we op willen gaan.
Een kostenvergoeding
Commercieel draagmoederschap is in ons land niet toegestaan, maar een kostenvergoeding wel.
Wat kan er in een kostenvergoeding zitten?
Zwangerschapskledij
Thuishulp
Dokterskosten
Medische kosten van zwangerschap en bevalling
Verplaatsing naar de kliniek
Kinderopvang voor de kinderen van de draagmoeder
Inkomensderving
Verzekeringen
Medicatie
Het belang van screening
Wie met winstoverwegingen aan een draagmoederschapstraject wil beginnen, zal in de fertiliteitscentra tegengehouden worden. Als er een vermoeden is van financiële motieven, raakt men niet door de screening.
Op die manier is commercieel draagmoederschap in ons land uitgesloten, met of zonder wet. Althans, in die gevallen waarbij een fertiliteitscentrum betrokken is.
Er zijn vooralsnog geen kandidaten die zich met winstbejag aanbieden als kandidaat-draagmoeder. Het tegendeel is waar! Men moet soms bij de draagmoeder benadrukken dat ze echt een eerlijke weergave van de kosten mag (moet) geven. Afspraken daarover komen uitgebreid aan bod tijdens de begeleiding in het fertiliteitscentrum.
Het is echter niet uitgesloten dat het ontbreken van een wet mensen naar het buitenland drijft om hun kinderwens te vervullen. In sommige landen is de ban op commercieel draagmoederschap minder expliciet of onbestaande.
